De hand van Bernini
Een paar weken geleden was ik in Galleria Borghese in Rome. En, hoewel ik het beeld al vaker gezien heb, werd ik ook dit keer weer getroffen door de hand van Bernini. De hand van Pluto, de god van de onderwereld, op de dij van Proserpina. De hand en de dij maken onderdeel uit van de verbeelding van een mythologische scene, De verkrachting van Proserpina. Het beeld werd door Gian Lorenzo Bernini voltooid in 1622, hij was toen 23 jaar. Het wordt gezien als een van zijn meesterwerken, zeker ook vanwege die hand op die dij.
Het is geen vrolijk tafereel, het is duidelijk dat Proserpina tegen haar wil wordt opgetild, ze verzet zich, er zijn tranen op haar wang te zien, maar Pluto heeft haar goed vast, zijn vingers stevig in het vlees van haar dij en haar middel geduwd.
Het is zo levensecht en ongelofelijk knap gemaakt dat de hand op haar dij je doet vergeten dat het marmer is.
Bij dit soort prachtige marmeren beelden uit de 16e/17e eeuw vraag ik me altijd af hoe dat tot stand gekomen zal zijn. Van Michelangelo is bekend dat hij naar Carrara reisde om het stuk marmer uit te zoeken voor een nieuw beeld. Hij zag het beeld al in het blok marmer voordat het bewerkt was. Ook Bernini haalde het marmer voor zijn beelden uit Carrara. Ik heb eens een rondleiding door die marmergroeves gehad. Een soort safari eigenlijk, met een gids. In een Jeep racete we over smalle stoffige weggetjes langs imposante muren van hagelwit marmer. Sindsdien vraag ik me iedere keer als ik een marmeren beeld zie af hoe zo’n immens blok marmer in de 16e eeuw uitgehakt werd en hoe het loodzware blok vervolgens naar de werkplaats van de beeldhouwer getransporteerd werd. Alleen dat is al een klus waar ik me geen voorstelling van kan maken, en dan moet het echte werk nog beginnen!
Tegenwoordig hebben we de meest geavanceerde apparatuur om blokken marmer in alle maten en met Zwitserse precisie uit te zagen, we hebben vrachtauto’s om de boel te vervoeren, kranen om een blok op de auto of in de werkplaats te krijgen. Het maakt het werk van een beeldhouwer makkelijker, denk ik, maar worden de beelden béter?
De volgende stap is de 3D printer en AI. Ik ben er niet zo in thuis, maar voor zover ik weet komen er nog geen marmeren beelden uit de 3D printer en worden er ook nog geen marmeren beelden met AI gemaakt. Dat gaat in de toekomst natuurlijk wel gebeuren. Ik vraag mij af of een door AI gegeneerd beeld net zo adembenemend kan zijn als de hand op de dij van Proserpina door Bernini. Zal je het vakmanschap, de emotie en de persoonlijke touch van de beeldhouwer niet missen? En ook met de huidige technologie kan een computer toch niet zelf bedenken hoe de vingers van een hand een dij vastpakken en hoe je dat verbeeldt? Mijn kennis van AI is niet helemaal up to date, dat geef ik meteen toe, maar aan het maken van een kunstwerk hoort een periode van inspiratie, schetsen, bedenken, (desgewenst) aanrommelen en uitproberen vooraf te gaan. Een periode waarin het kunstwerk in het hoofd van de kunstenaar steeds meer vorm krijgt en hij/zij koortsachtig werkt om datgene wat hij/zij in zijn/haar hoofd heeft te maken met alle teleurstellingen en mislukkingen die dat met zich meebrengt.
En juist dat proces is zo mooi en interessant. Het werk van Bernini is prachtig, maar het gaat nog meer leven als je hoort hoe het tot stand is gekomen, van wie hij zijn opdrachten kreeg en hoe hij te werk ging. Bernini neemt je mee naar de 17e eeuw, naar het hoogtepunt van de barok naar Rome, naar de pauselijke paleizen, noem maar op.
Ik vraag mij af hoe dat gaat met AI. Hoe maak je een met AI gegenereerd beeld interessant? Kan een beeld uit de 3D printer dezelfde emoties oproepen als een handmatig gevormd beeld? Kan een 3D printer de vakkundige behandeling van het materiaal door de kunstenaar evenaren?
Kan een kunstwerk zonder verhaal? Zonder een fase van inspiratie, schetsen, bedenken (desgewenst) aanrommelen en uitproberen? Kan kunst zonder emotie, rivaliteit en inspiratie?
En natuurlijk zijn die vragen niet alleen op Bernini en beeldhouwkunst van toepassing. Caravaggio maakte prachtige schilderijen, maar zijn levensverhaal geeft ook een prachtig beeld van de man en de tijd waarin hij leefde. Voor muziek geldt hetzelfde; de levensverhalen van Mozart, Beethoven en Satie om er maar een paar te noemen, geven hun muziek een extra dimensie.
Daarom wil ik een vurig pleidooi houden voor het échte zelf maken, naast alle technologische ontwikkelingen die natuurlijk heel belangrijk en niet te stoppen zijn. De inspiratie, het schetsen, bedenken en uitproberen en zeker ook het aanrommelen en knutselen zijn onmisbaar in het proces om tot een kunstwerk te komen. En, je kan er niet jong genoeg mee beginnen! Het gaat niet om het eindproduct, het gaat vooral om de weg ernaartoe.
oranjesoesjes
Gisteren ging ik foto’s van een eerder gegeven workshop afleveren bij Amsta, een zorginstelling in Amsterdam. Bij binnenkomst trof ik een ontroerend en aandoenlijk schouwspel; een stuk of 10 ouderen zaten knus aan een grote tafel in de gezamenlijke ruimte van het huis. Onder toeziend oog van de opgewekte begeleider Jose waren ze aan het plakken en knippen. Er hing een prettige, rustige sfeer. José begroette me enthousiast. “Zo, hier wordt goed gewerkt”, merkte ik op. Volgens José hadden de mensen er niet zo’n zin in, maar toch leek iedereen drukdoende om iets moois in elkaar te zetten.
Een aantal aanwezigen keek me onderzoekend aan, zouden ze me herkennen, vroeg ik me af. Een paar weken geleden hadden Linda Grool en ik (samen zijn wij LenS fotografie) de workshop fotograferen met je mobiel voor bijna dezelfde groep mensen gegeven en de foto’s daarvan kwam ik nu bij José afleveren.
Op weg terug naar huis vroeg ik me af waarom ik ontroerd was door het huiselijke tafereel van deze groep veelal dementerende ouderen, die samen maar toch ook heel erg in zichzelf gekeerd aan het knutselen waren. Het kwam zeker door de kwetsbaarheid van de bewoners, maar ook de montere, opgewekte manier waarop José de boel begeleidde. Met humor maar vooral ook respectvol. Ik voelde dat de mensen het fijn vonden om daar te zijn, dát trof me.
Als LenS fotografie geven wij workshops fotograferen met je mobiel. Die workshops geven we in onze studio aan liefhebbers, jong en oud, die regelmatig fotograferen met hun mobiele telefoon maar daar net iets beter in willen worden. Het is superleuk om te zien hoe enthousiast mensen aan de slag gaan en eigenlijk altijd wel iets van de workshop opsteken.
Daarnaast hebben we gemerkt dat vooral het onderdeel portretfotografie ook heel geschikt is voor (dementerende) ouderen in het gezelschap van een kind, kleinkind of mantelzorger. Doel van deze workshop is dat de deelnemers portretfoto’s van elkaar gaan nemen met de mobiele telefoon. Buiten dat dit een leuke activiteit is, stelt het kinderen en mantelzorgers in staat om in een ongecompliceerde setting samen met de oudere bezig te zijn én het levert vaak verrassend leuke foto’s en selfies op. De mensen van Amsta zorgen dat er iets lekkers te eten en te drinken is. Voor sommige deelnemers is dat het grootste pluspunt van de workshop. Eén deelnemer, vroeger zelf fotograaf geweest, had bij de laatste workshop vooral oog voor de soesjes die op tafel stonden maar liet zich ondertussen gewillig op de foto zetten. Wij van LenS fotografie leggen de interactie tussen de deelnemers vast wat ook mooie, intieme beelden oplevert.
Het beeld van de groep mensen rondom de tafel maakte me ook maar weer eens duidelijk hoe belangrijk het is, óók op hogere leeftijd en óók als je het misschien niet allemaal meer ze goed kan volgen, om uitgedaagd te worden om creatief te kunnen zijn. Om muziek te kunnen maken en beluisteren om verhalen te horen en zelf te kunnen vertellen, om gehoord en gezien te worden. Om dat te kunnen realiseren zijn zorgmedewerkers en vrijwilligers als José onmisbaar, die schijnbaar onvermoeibaar en monter leuke activiteiten bedenken en de bewoners uitnodigen en enthousiast maken om er aan deel te nemen.
Maar het is niet vanzelfsprekend dat zorgverleners, activiteitenbegeleiders en vrijwilligers voldoende tijd en ruimte hebben om dit soort creatieve activiteiten te organiseren, daar is geld voor nodig en aan geld is altijd gebrek in de zorg. Op dit soort activiteiten wordt meestal als eerste beknibbeld als er bezuinigd moet worden. Ouderenzorg staat over het algemeen toch al niet vooraan als de budgetten worden verdeeld.
Ik hoop dat ik, mocht het ooit zover komen, in een verzorgingshuis terecht kan waar een José is die mij iedere dag voor een paar uur meeneemt om iets leuks en creatiefs te gaan doen. Dit kan alleen als er voldoende budget is en als de zorgverleners voldoende tijd hebben om activiteiten uit te voeren. Dat ga ik maar ns extra laten meewegen bij mijn keuze bij de komende verkiezingen.
